Havens zijn de levensader van de wereldhandel, maar ze oefenen ook een complexe druk uit op de kritieke systemen van de aarde. Bij het uitstippelen van de toekomst van de haven van Rotterdam moeten we ons afvragen: Hoe kan de haven evolueren om binnen de ecologische grenzen van de aarde te opereren en tegelijkertijd rechtvaardigheid en veerkracht voor iedereen te garanderen?

De kader voor planetaire grenzen, ontwikkeld door de Centrum voor veerkracht in Stockholmbeschrijft negen aardsysteemprocessen die de stabiliteit en veerkracht van onze planeet reguleren. Dit zijn onder andere klimaatverandering, integriteit van de biosfeer, verzuring van de oceaan en verandering van landsystemen. Binnen deze grenzen blijven is van vitaal belang om grootschalige, onomkeerbare milieuveranderingen te voorkomen.

Hoe havens interageren met planetaire grenzen

Zeehavens staan niet los van deze mondiale uitdagingen. In feite zijn het krachtige actoren die invloed hebben op elk van de planetaire grenzen, waaronder:

• Klimaatverandering en oceaanverzuring: Havenactiviteiten en zeescheepvaart stoten aanzienlijke hoeveelheden CO₂ en andere broeikasgassen uit en dragen zo rechtstreeks bij tot de opwarming van de aarde en de verzuring van de oceanen.
• Integriteit van de biosfeer: Door baggerwerkzaamheden, bouwwerkzaamheden en ballastwater worden invasieve soorten geïntroduceerd en kusthabitats vernietigd, waardoor de biodiversiteit afneemt.
• Veranderingen in landsystemen: Havenuitbreidingen vervangen wetlands, estuaria en andere vitale ecosystemen vaak door harde infrastructuur.
• Zoetwatergebruik: Voor onderhoud en industriële processen zijn grote hoeveelheden zoet water nodig, vaak in regio's waar de beschikbaarheid onder druk staat.
• Biogeochemische stromen (stikstof en fosfor): Havens lozen nutriëntenrijk afvalwater dat bijdraagt aan eutrofiëring in de omliggende wateren.
• Atmosferische aerosolbelasting: Scheeps- en vrachtwagenverkeer stoten fijne deeltjes (PM) en ultrafijne deeltjes (UFP) uit, wat schadelijk is voor de luchtkwaliteit en de volksgezondheid.
• Aantasting van de ozonlaag: Sommige oudere koelmiddelen en chemicaliën die worden gebruikt bij de vrachtafhandeling hebben nog steeds invloed op de ozonlaag.
• Introductie van nieuwe entiteiten: Havens zijn hotspots van vervuiling door plastic, zware metalen en synthetische chemicaliën die zich ophopen in het milieu en de voedselketen.

Hoe zou een haven op één planeet eruit zien?

A Een planeet haven is een maritieme hub die opereert binnen de ecologische grenzen van de aarde, waarbij rechtvaardigheid, gelijkheid en het welzijn van de gemeenschap centraal staan. Deze visie betekent:

• Voortdurende monitoring van directe en indirecte verontreinigingsstromen, die door de haven worden gefaciliteerd, doorheen de toeleveringsketen.
• Uitstoot verminderen in lijn met de 1,5°C klimaatdoelstellingen.
• Biodiversiteit langs havenkusten herstellen en beschermen.
• Verschuiving naar circulaire economie logistiek en zero-waste systemen.
• Infrastructuur ontwerpen die ecologische drempels respecteert.
• Ervoor zorgen dat alle overgangen eerlijk en inclusief zijn, vooral voor havenarbeiders en lokale gemeenschappen.

Eind 2025 zal One Planet Port een baanbrekende visierapport elke planetaire grens direct koppelen aan activiteiten binnen de Haven van Rotterdamsamen met concrete aanbevelingen voor duurzame regeneratieve transformatie. Dit zal gepaard gaan met een workshop het verkennen van verhalen over hoe een 'One Planet Port' er in de praktijk uitziet, in samenwerking met belanghebbenden uit de hele maritieme sector.

Naar een veilige en rechtvaardige maritieme toekomst

Het raamwerk van de planetaire grenzen daagt ons uit om verder te gaan dan geïsoleerde duurzaamheidsmaatregelen. Het vraagt om een systemische transformatie die is geworteld in wetenschap, rechtvaardigheid en langetermijndenken. De haven van Rotterdam, als grootste haven van Europa, kan het voortouw nemen door haar activiteiten af te stemmen op de veilige werkruimte van de planeet.

Samen kunnen we ons een maritieme toekomst voorstellen en bouwen die de komende 100 jaar binnen de grenzen van de planeet blijft.